Family pressure and psychology

Ailə təzyiqi və psixologiyası

Ailə təzyiqi xüsusilə patriarxal cəmiyyətlərdə üstünlük təşkil edir. Xüsusən də bizdə belə nəzarətçi valideynlər düşünürlər ki, övladları üzərində daha çox söz sahibi olacaqlar. Bununla belə, qaçırdığımız vacib bir məqam var. Uşaqları və ya gəncləri nə qədər sıxışdırsaq, əks şəxsiyyət inkişafı halları bir o qədər çox olur.

Ailələrlə müsahibələrdə adətən belə bir ifadə eşidirik ki, biz belə böyümüşük, heç bir problemimiz olmayıb. Bu o demək deyil ki, onların tərbiyəsi düzgündür. Buna görə də ailə təzyiqi uşaqların müxtəlif insanlara təzyiq göstərməsinə səbəb olur. Burada yerdəyişmə müdafiə mexanizmi yada düşməlidir. Ona görə də ailə təzyiqi mütləq başqa cür təzahür edir. Bəzən hirslə, bəzən cansıxıcılıqla...

Ailə təzyiqinin səbəbləri

Ailə təzyiqi: Bu, ailə daxilində qurulan balansdır. Hamımızın qarşılaşdığımız bir vəziyyətə misal çəkək. Tutaq ki, ictimai nəqliyyatdasınız, uşaq ağlayır. Onun anası və ya atası sizə dərhal göstərəcək. Bax, sakit ol, yoxsa qardaş/bacı hirslənəcək! Yox, qardaş və ya bacı hirslənməsin. Onun qəzəblənməyə haqqı yoxdur.

Uşağınızla daha sağlam ünsiyyət quraraq böhran vəziyyətinə nəzarət edə bilərsiniz. Ailədə qarşılıqlı hörmət və anlayış yoxdursa, problemlər adətən dava-dalaşla, mübahisə ilə həll olunur. Buradakı debat, əlbəttə ki, müasir debat deyil. Adətən evin müdiri olan valideyn dinlənilir. Uşağın sözü yoxdur.

Ailə təzyiqi həddindən artıq nəzarət edən və ya avtoritar valideynlər tərəfindən həyata keçirilir. Belə halları uşaqlar və ya gənclər daha da şiddətləndirir ki, çox hirslənirəm, daha mənim üstümə gəlmə. “Sən kimsən ki, hirslənirsən?” cümləsini eşidirik. Təbii ki, bu cümləni quran valideynin qəzəblənməyə haqqı var, amma uşağın heç vaxt!

Bu cümlələr uşağa “Mənə öz həyatını yaşamağa icazə verilmir” mesajı verir. Mədəni olaraq biz bu təzyiqə uyğun gələn cəmiyyətik. Qızını döyməyən, dizini döyən atalar sözünü bilməyən yoxdur. Döyməyən dizini niyə döysün? Niyə belə bir vəziyyət qəbul edilməlidir?

Ailə təzyiqindən ürəyim sıxılır

Uşaqlarla söhbətlərdə bu ifadəni tez-tez eşidirik. Ailəm mənə o qədər təzyiq edir ki, ürəyim sıxılır. Mən daha onlarla yaşamaq istəmirəm. Məni başa düşmürlər... Bəli, yeniyetmələr bəzən elə bilirlər ki, onları heç kim başa düşmür. Valideynlər isə israr edirlər ki, başa düşüləcək heç nə yoxdur. Belə hallarda münaqişə daha da şiddətlənir. Görünür, bu günə qədər mövcud olan problemlər belə həll olunub. Burada qəbul edən yalnız bir yeniyetmə var idi. Sözünün dinlənildiyini düşünən valideyn.

Bu səbəbdən ailə təzyiqini gördükcə ürəyinin daha da sıxıldığını hiss edir. Bir müddət sonra belə hallar qəzəblə ortaya çıxmağa başladı. Qəzəb sadə bir duyğu deyil. Yeniyetməlik və ya uşaqlıq illərində təzyiqlərə məruz qalan insanlar yetkinlik dövründə valideynlərinə qarşı güclü qəzəb hiss edirlər. Çünki o yaşda onlar anlayırlar ki, təzyiq yox, şəfqət istəyirlər. Sıx təzyiq uşaqlarda əks şəxsiyyətin yaranmasına gətirib çıxarır. Bu vəziyyət riskli davranışlara səbəb olur.

Ailə təzyiqinə görə çox əsəbiyəm

Ailə təzyiqi uşaqların çox əsəbləşməsinə səbəb olur. Təsəvvür edin ki, həyatınızı davamlı bir çərçivədə davam etdirirsiniz. Bu da sizi qəzəbləndirir. Digər tərəfdən, məhdudiyyətlər qoymaqla onlara təzyiq göstərmək arasında fərq var. Hər bir ailənin uşaqları üçün limiti olmalıdır. Uşağımızla bacı-qardaş kimiyik! Xeyr, siz bacı/qardaş olmamalısınız. Övladınızla ana-uşaq, ata-övlad olmalısınız. Çünki bacı və qardaş kimi olmaq uşaqla aranızda olan münasibətə də xələl gətirir.

Bu səbəbdən də uşaqlara ailə təzyiqi etmədən onları başa düşmək üçün onlarla söhbətlər aparmalıyıq. Davranışının sonunda başına nə gələcəyini təxmin etməyi bacarmalıdır. Uşağa bununla bağlı seçimlər verilməlidir. Bəli, siz bu davranışı nümayiş etdirdiniz. Amma bunun nəticəsi olacaq, gəlin bunları sizinlə danışaq cümləsi uşağın özünü rahat ifadə etməsinə kömək edir.

Bu səbəblərdən ailənin təzyiqi uşağın daha çox özünə qapanmasına səbəb olur.

Ailə təzyiqinə səbəb olan şeylər

Ailə təzyiqi uşağın:

Aqressiv və hirsli bir rəftarın olmasına
Döyüşməyə meylli olmağına
Çox utancaq və ya narahat olmağına
Özünə inamın olmamasına
Etibarsızlığına
Qorxmağına
Tək olmağına
Həddindən artıq qorumağına və ya özünü heç qorumamağına
Riskli davranışlar sərgiləməyinə
Məktəbdə müəllimlər və ya dostlarla problemlərin olmasına
Öz ailəsini qurduqda, uşaqları ilə etibarlı bir əlaqə qura bilməməsinə
Problemləri mübarizə aparmaqla həll etməyinə və ya həll etməməyinə
Daim yorğun hiss etməyinə
Depressiya və bədbəxt olmağına
Aşağı psixoloji rifahın olmasına
Akademik müvəffəqiyyətə mənfi təsir göstərməyinə
İmtahan vaxtı narahat olmağına
Səhv dostluq seçimlərinə səbəb olur

Ailə təzyiqi və güvən

Ailə təzyiqi uşağa mesaj verir ki, sizin düzgün qərar verəcəyinizə inanmırıq. Nəticədə uşaqda özünə inamsızlıq yaranır. Etibarsızlığın mənbəyi bağlanma üslublarıdır. Ana ilə uşaq arasında yaranan inamsızlıq uşağın gələcəyə inamına mənfi təsir göstərir. Digər tərəfdən ata və uşaq arasında qurulan bağ da uşağın həyatında çox təsirlidir.

Ailə təzyiqinin əlamətləri hansılardır?

Ailə təzyiqi təkcə mənfi sözlərdən ibarət deyil. Bəzən uşağa ailədə dəyərsiz hiss etdirərək insanların özünü dəyərsiz hiss etməsinə səbəb olur. Bunları nəzərə alsaq:

Həmişə geyiminizə, kiminlə danışdığınıza mane olur
Daim tənqid edir
Səhv olsa səni günahlandırar
Mühakimə edirlər
Fiziki və emosional zorakılıq göstərirlər
Digər tərəfdən bəzən qurban rolunu oynayaraq sizə təzyiq göstərirlər

Ailə təzyiqi ilə mübarizə

Təbii ki, ailə təzyiqinin öhdəsindən gəlmək ilk növbədə yaşla mümkündür. 12-13 yaşlı uşaq özünü asanlıqla ailəsindən qoruya bilmir. Lakin gənc/yetkin yaşlı qrupdakı uşaqlar valideynlərinə qarşıdırlar