Yuxu pozuntusu

Yuxu pozğunluğu nədir?

Yuxu hər bir insanın ruhi və fiziki sağlamlığı üçün istirahət etmək və bərpa etmək üçün hər gün yaşaması lazım olan bioloji prosesdir. Onun əsas məqsədi gündəlik həyat yorduqdan sonra orqanizmin və beynin istirahətini təmin etməkdir. İnsanların günə sağlam və dincəlmiş vəziyyətdə başlaması onların sağlam yuxu prosesisinin olduğunu göstərir. Bu prosesdə bədən kifayət qədər dincələ bilmirsə və insan günə yorğun başlayırsa, yuxu pozğunluğundan şübhələnmək lazımdır. İnsanların gün ərzində kifayət qədər yuxu almaması və yaxud yuxu zamanı fizioloji hadisələrə görə müxtəlif problemlər yaşamasına səbəb olan pozğunluqlar ümumiyyətlə “yuxu pozğunluğu” olaraq təsnif edilir.

Yuxu pozğunluğuna nə səbəb olur?

Yuxu pozğunluğunun səbəbləri çox müxtəlif ola bilər. İnsanların kifayət qədər yuxu ala bilməməsi və ya yuxu prosesini səmərəli keçirə bilməməsi bir çox fizioloji və ya psixoloji problemlərdən qaynaqlana bilər. Bunlar genetik mənşəli, digər əsas xəstəliklərin nəticəsi, uyğun olmayan vərdişlər və ya idiopatik adlanan yəni,  səbəbi bilinməyən səbəblərə görə ola bilər.  Bu problemlərin düzgün aşkarlanması və müalicəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Yuxu pozğunluğunun əlamətləri:

• Yata bilməmək
• Həddində artıq yuxulama
• Yuxu zamanı quru ağız və burun tıxanıqlığı
• Gecə tərləmələri
• Unutqanlıq
• Zəiflik
• Konsentrasiyanın olmaması
• Əsəbilik

Yuxu pozğunluqlarının növləri hansılardır?

• İnsomniya

Yuxuya gedə bilməmək və ya tez-tez oyanma ilə xarakterizə olunan yuxu pozğunluğudur. Bu, genetika, düzgün olmayan yuxu davranışı pozğunluğu və ya vərdişlərə görə ola bilər. Növbəti gün insanın performansına və həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərərək iş və ictimai həyatda problemlər yarada bilər. Bütün yaş qruplarında göründüyü kimi, daha çox yeniyetmə və gənc yaşlarda rast gəlinir. Uzun müddət davam edərsə və gündəlik həyata mənfi təsir edərsə gecələr yata bilməmək yuxu pozğunluğu olaraq təyin edilə bilər.

• Həddindən artıq yuxululuq-Hipersomniya

Yuxuya həddindən artıq ehtiyac və qeyri-iradi yuxu halları şəklində özünü göstərən pozğunluqdur. İnsanın gündə 10-12 saatdan çox yuxuya ehtiyacı olur və bunun nəticəsində sosial və iş həyatı pozula bilər. Bu pozğunluğun sonrakı ölçüsü narkolepsiya adlanır. Narkolepsiya ani və idarə oluna bilməyən yuxu hücumları, genetik mənşəli yuxu hücumları olaraq görülən nevroloji bir xəstəlikdir. Həyəcan, təşviş, qorxu, gülüş kimi vəziyyətlərdə əzələ boşalması, oyaq ikən yuxu görmə, iflic olmuş kimi yuxudan oyanmaq ümumi simptomlar arasında sayıla bilər. İnsanlar harada olurlarsa olsunlar, hətta ən uyğun olmayan vəziyyətlərdə belə yuxuya gedə bilərlər. Məktəb yaşlı uşaqlarda və yeniyetmələrdə ciddi akademik problemlərə, hətta həyati təhlükəsi olan qəzalara səbəb olur.

• Yuxuda tənəffüs pozğunluqları

İnsanlarda xoruldama, yuxu zamanı tənəffüsün dayanması, gecə tərləmələri, tez-tez oyanma(əsasən tualet ehtiyacları üçün) ilə yanaşı, gün ərzində mənasız yorğunluq və yuxululuqdan şikayətlənirlər. Bu şərtlərdə yuxu zamanı tənəffüsdə fasilələr yaranır. Apne xəstəliyi kimi də tanınır. Onlar sosial və iş həyatında problemlər yaradır, eyni zamanda ölümlə nəticələnən qəzalara, həyati təhlükəli xəstəliklərə səbəb olurlar. Bu səbəbdən də lazım gəldikdə diaqnoz qoyulmalı və müalicə edilməli olan xəstəliklər qrupudur.

• Yuxu zamanı ətrafların dövri hərəkət pozğunluğu

Xüsusilə ayaqlarda və daha az qollarda,getdikcə artan narahatlıq, geri çəkilmə, büzülmə və hərəkət etmək istəyi şəklində ortaya çıxan narahatlıq “narahat olmayan ayaq sindromu” adlanır. Digər yuxu üzvlərinin hərəkət pozğunluğu gecə ərzində ayaqların qeyri-iradi dövri büzülmələri ilə özünü göstərən bir pozğunluqdur. Xəstələr nə qədər yatsalar da, səhər oyandıqda yenə də narahat və süstlük hissi ilə oyanırlar. Bu qrupda yuxusuzluq xəstələrinin demək olar ki, bütün şikayətləri müşahidə oluna bilər.

• Yuxu fazasının dəyişməsi

Bu, yuxunun vaxtı ilə əlaqəli bir pozğunluqdur. İçimizdəki bioloji yuxu-oyanma saatı bizim sosial həyat saatımızla uyğun gəlmədikdə baş verir. Yuxu fazasının dəyişməsi olan fərdlər oyaq olmaları lazım olan saatlarda yuxulu olur, yatması lazım olan saatlarda oyaq olur, sosial həyatın ehtiyaclarını pozur. Bu diskomfort ümumiyyətlə “axşam yatmaz - səhər qalxmaz” ifadəsi ilə müəyyən edilir. Bəzən irsi ola bilər. Növbəli işçilərdə, nizamsız yuxu vərdişləri olan şəxslərdə və gün ərzində çox yatan yaşlılarda ümumi bir vəziyyətdir.

Yuxu pozğunluğu diaqnozu necə qoyulur və müalicə olunur?

Yuxu pozğunluğunun müalicəsi düzgün diaqnozun və bu pozğunluğun əsas səbəbinin müəyyən edilməsi ilə başlayır. Düzgün diaqnozun qoyulması effektiv müalicənin əsasını təşkil edir. Bəzi hallarda diaqnoz qoymaq üçün “anamnez” dediyimiz şəxsin şikayətlərinin tarixini sorğulamaq kifayətdir, bəzi hallarda isə laboratoriya testləri və yaxud yuxu testləri tətbiq edilməlidir. Müalicə olaraq görüləcək ilk şey sağlamlıq yuxu davranışlarını yenidən nəzərdən keçirmək və bu mövzuda səhvləri düzəltməkdir. Bundan əlavə, dərman müalicəsi və ya sıxılmış hava müalicəsi təmin edən respiratorlarla yatmaq mümkün ola bilər.

Uzman.az psixoloq platforması

www.uzman.az | 070 254 96 00

Yazdığı məqalələri: 88 bütün yazılarına bax
Suallara verdiyi cavablar: 0 bütün cavablara bax