Tükənmişlik sindromu nədir?

Tükənmişlik Sindromu Nədir?

Tükənmişlik sindromu iş həyatında hər kəsin ən azı bir dəfə rastlaşdığı bir anlayış olsa da gündəlik həyatınızda təsirini hiss etdiyiniz bir hissdir. Tükənmişlik sindromu ətrafdakılarla sıx təmasda olan insanlarda görülən emosional tükənmə, depersonallaşma və şəxsi nailiyyətlərin aşağı qavranılması ilə xarakterizə olunan bir sindrom olaraq təyin edilə bilər.

Tükənmişlik sindromunun əlamətləri hansılardır?

Başqa bir tibbi/psixoloji səbəbə görə xroniki yorğunluq, yuxu pozğunluqları (həddindən artıq yuxu/yuxusuzluq, tez-tez oyanma və ya yuxuya gedə bilməmə), diqqət müddətinin qısalması, açıqlana bilməyən dəri, mədə ağrıları və s. problemlər.

Pessimizm, dəyərsiz/uğursuz hiss, tükənmişlik hissi, ümidsizlik, işdən uzaqlaşma, peşəkar özünə inamın azalması.

Davamlı olaraq mənfi fikirlər, səbəb-nəticə əlaqələri haqqında düzgün qiymətləndirmə aparmaqda çətinlik çəkmək, ümumiləşdirilmiş mənfi mülahizələrə nail olmaq.

Geri çəkilmə, işdə təcrid, işdəki problemlərə qarşı həssaslıq, 

Yuxarıda göstərilən simptomların bir çoxu müxtəlif psixoloji çətinliklərlə də əlaqəli ola bilər. Bu məqamda problemlərin iş yerindəki proseslər və iş yükü ilə bağlı olması bizi tükənmişlik sindromu haqqında düşünməyə vadar edir. Ancaq stress və tükənmişlik sindromu tez-tez birlikdə qeyd olunur. Bir-birinə təsir edən anlayışlar olsa da, onlar arasında dəqiq səbəb-nəticə əlaqəsi yoxdur. Yüksək və uzunmüddətli stress bir çox digər fiziki/psixoloji problemlərə səbəb ola bilər və tükənməyə səbəb ola bilər. 

Tükənmişlik Sindromunun Səbəbləri Nələrdir?

Tükənmişlik sindromu olduğu bilinən insanların ən əhəmiyyətli ortaq xüsusiyyətlərindən biri də insanların ünsiyyətinin sıx olduğu sahələrdə işləmələridir. Xidmət sənayesinin bütün sahələrində və humanitar yardım kimi sektorlarda çalışan insanlar başqasının istəyini yerinə yetirməklə özlərini daim stresdə hiss edə bilərlər. 

Zaman zaman özündən asılı olmayan istəklərə cavab verməkdə çətinlik çəkə, “Xeyr” deyə bilməmək, istəklərin daimi aktuallığı, müştəri məmnuniyyəti kimi faktorlara görə insanlar özlərini tələyə sala bilər. Tükənmişlik sindromu üçün işini bəyənib-bəyənməmək tək kriteriya deyil ki, işinə yüksək sevgi ilə bağlı olan insanlar yuxarıda qeyd olunan hallarla qarşılaşdıqda xəyal qırıqlığı ilə yorula bilərlər.

Ağır iş yükü başqa bir risk faktorudur. Bu gün xüsusilə xidmət sektorunun uğuru daha çox sürət anlayışı ilə bağlıdır. Bu, işçilərin adi vəziyyətdə olduğundan daha tez-tez özlərini itələməsinə səbəb ola bilər. Bənzər bir vəziyyət daim yüksək vəzifələr götürməli olan insanlara aiddir. Bu cür vəzifələr insanların özlərini təzyiq altında hiss etmələrinə səbəb olduğundan, qoruyucu sağlamlıq faktorları olmadığından insanlar ya vicdanlı yüklərin öhdəsindən gəlməkdə çətinlik çəkirlər, ya da bu yüklərdən xilas olmaq üçün iş mühitindəki problemlərə laqeyd yanaşırlar.

Digər mühüm amil insanların iş həyatında aldıqları dəstəyin olmasıdır. Bu dəstək müxtəlif formalarda ola bilər. İş mühitində açıq ünsiyyətin olması, işi və emosional yükü paylaşmaq, işin nəticəsini görmək kimi amillər tükənmişliyə qarşı qoruyucu ola bilər. Eynilə, işçilərin faydalana biləcəkləri komanda işi üçün xidmətdaxili təlimlərin, psixoloji dəstəyin və gücləndirici peşəkar psixoloji xidmətlərin olması başlanğıc tükənmənin həm qarşısının alınması, həm də erkən tanınması üçün vacibdir.

Tükənmişlik Sindromu ilə necə mübarizə aparmaq olar?

Tükənmişlik sindromu ilə mübarizə apararkən iki vacib məqamı nəzərə almaq lazımdır. Bunlardan birincisi, yuxarıda qeyd olunan qoruyucu tədbirlərin iş həyatında mövcudluğunu saxlamaqdır. Psixoloji rifahın davamlılığını təmin etmək üçün insanlar tükənmişlik sindromu, münaqişələrin idarə edilməsi, stresslə mübarizə və s. Mövzular üzrə bacarıqlara sahib olmaq və öyrənməyə açıq olmaq vacibdir.

Əlavə olaraq, gün ərzində yaşanan stressi idarə etmək üçün insanların özlərinə vaxt ayırmaları, işdə kiçik fasilələr və rutinlər etmələri, hobbilərlə məşğul olmaları və idmanla məşğul olmaları çox faydalı ola bilər.

Bütün qoruyucu tədbirlərə baxmayaraq, insanın özündən asılı olmayan səbəblərdən tükənmə baş verə bilər. Bu zaman günahkarlıq, narahatlıq, depressiv əhval-ruhiyyə kimi hisslər yarana bilər. Semptomlar erkən və ya gec mərhələdə aşkar edilərsə, peşəkar psixoloji dəstək axtarmaq prosesin öhdəsindən gəlmək üçün vacibdir. 

Mütəxəssis dəstəyi, əgər insan vəziyyəti anlamağa çətinlik çəkirsə, əvvəlcə nə baş verdiyini müəyyən etməklə başlayır. Daha sonra bu vəziyyətin yaranma səbəbləri və insanın işində və gündəlik həyatında yaratdığı mənfi təsirlərdən bəhs edilir. 

Mənbə müəyyən edildikdən sonra müxtəlif tənzimləmələr edilə bilər. Bunlar həm emosional, həm intellektual, həm də davranış baxımından bütöv şəkildə idarə edildikdə, insan tükənmişliyin gerilədiyini başa düşə bilər. Bu nöqtədə mənfi əlamətlərin azaldılması ilə yanaşı müsbət əlamətlərin də artması (iş məmnunluğunun və motivasiyanın canlanması, gündəlik həyatdan həzz alma, keyfiyyətli yuxu və s.) müalicənin mühüm hədəflərindəndir. Son mərhələdə oxşar vəziyyətin təkrarlanmasının qarşısını alacaq qoruyucu amillər insanın həyatının bir hissəsinə çevrilməyə çalışılır. 

Uzman.az psixoloq platforması

www.uzman.az | 070 254 96 00

Yazdığı məqalələri: 88 bütün yazılarına bax
Suallara verdiyi cavablar: 0 bütün cavablara bax