Özünə inam nə deməkdir?
Özünü ifadə edən “öz” və “inam” sözlərinin birləşməsindən əmələ gələn özünəinam insanın özünə inamını ifadə edir.
Həyatımız boyu dəfələrlə eşitdiyimiz özünə inam anlayışı özünü tanımaq, özünə baxmaq və özünü qəbul etmək kimi təyin edilə bilər. Ağlabatan bir özünə inam hissi olan insanlar özlərinə lazımi hörməti hiss edirlər və buna əsaslanaraq kim olduqlarını, nəyi bəyənib-bəyənmədiklərini və ya nəyə inandıqlarını əsas götürərək, özlərini rahatlıqla ifadə edə bilirlər. Ancaq özünə güvənən insanlar güclü və yaxşı tərəfləri ilə yanaşı, zəif və mənfi cəhətlərini də bilir və bu xüsusiyyətləri qəbul edirlər.
Cəmiyyətə daxil olmaq və sosial həyatda uğurlu olmaq üçün özünə inam vacibdir. Özünə güvənən insanlar cəmiyyətdə özlərini daha asan ifadə edə bildiklərindən, etibarsız insanlarla müqayisədə ümumiyyətlə, münasibət qurmaqda daha az problem yaşayırlar. Bu anlayışı iki ayrı qrupa bölmək lazımdır. Özünə inam daxili inam və xarici inam olaraq iki yerə bölünür.
Xarici Güvən və Daxili Güvən Arasındakı Fərq Nədir?
Daxili inam, insanın öz hərəkətlərindən, görünüşündən, qərarlarından razı olması və ya olmaması vəziyyətidir. Başqa sözlə desək, insanın özü ilə barışıq olması halıdır. Bu istiqamətdə tam daxili inamı olan insanlar özlərini sevirlər və ümumiyyətlə öz düşüncələrinə daha müsbət baxırlar. Bundan əlavə, onlar özlərini daha yaxşı tanıyır və həyata qarşı daha konkret məqsədlər qoya bilirlər.
Xarici inamı insanın yaşadığı mühitə münasibətindən anlamaq olar. Əgər insan ətrafdakı insanlara özü ilə barışdığını, özünü sevdiyini və özündən əmin olduğunu göstərə bilirsə, onun zahiri etibarı olduğu qənaətinə gəlmək olar. Bu baxımdan insanın ünsiyyət qurma qabiliyyəti və emosiyalarını cilovlaya bilməsi ön plana çıxır.
Həddindən artıq güvən nədir?
Özünə inam ümumiyyətlə müsbət bir şeydir. Ancaq bir çox duyğularda olduğu kimi, özünə inam hissini aşmaq və ya bu hissi minimuma endirmək insanın həyatında müxtəlif problemlər yarada bilər. Bu vəziyyətdə həddindən artıq özünə inamlı və ya etibarsız şəxsiyyət tipləri ortaya çıxa bilər.
Həddindən artıq inamlı olmaq əslində tam formalaşmamış özünə inamsızlığın əlamətidir. Həddindən artıq özünəinamlı insanlar çox vaxt ətrafları ilə gizli rəqabət aparırlar. Belə ki, onlar ətrafdakı digər insanları özünə rəqib görür və müxtəlif sahələrdə rəqiblərinə qalib gəlməyin yollarını axtarırlar.
Bu vəziyyətin nəticəsi olaraq, adətən səhvlərini etiraf etməkdən imtina edirlər. Başqalarının tənqidi özünə həddən artıq inanan insanların qəzəblənməsinə və həddindən artıq reaksiya göstərməsinə səbəb ola bilər. Həddindən artıq özünə inam vəziyyəti ilk baxışda yaxşı bir şey kimi səslənsə də, əslində bu, insanın öz daxili rahatlığının, ictimai münasibətlərinin pozulmasına səbəb ola biləcək problemdir.
Özünə inamsızlıq nədir?
Özünə inamsızlıq adətən uşaqlıq və ya yeniyetməlik dövründə yaranan və buradan sonra müalicə edilmədiyi təqdirdə insanın həyatına mənfi təsir göstərən bir problemdir. Özünə inamı aşağı olanlar, insanlarla ünsiyyətdən qaçır, gələcəklə bağlı gözləntiləri mənfi atmosferdə formalaşır. Yəni belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, özünə inamsızlıq insanın işini, ailəsini, akademik və ictimai həyatını çətinliyə salacaq ciddi problemdir.
Özünə inam problemi olan insanların psixoloq və ya psixiatrla əlaqə saxlaması ən yaxşı qərar olardı. Beləliklə, insanın özünə inam problemləri mümkün qədər həll olunacaq və insan ümumiyyətlə həyatında özünü daha xoşbəxt və rahat hiss edəcək. Özünə inamsızlığın nə olduğu ilə yanaşı, insanda özünə inamsızlığın səbəbini müəyyən etmək də böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Məsələn, bir insanın özünə hörmətinin aşağı olması keçmişdə ciddi şəkildə rədd edildiyini xatırlaması ilə bağlı ola bilərsə, başqa bir insanın özünə hörmətinin aşağı olması isə onlarda olan ciddi fiziki qüsur və ya xəstəliklə əlaqədar ola bilər. Ancaq özünə inamı aşağı olan insanların beyinlərində normal insanlardan daha az dopamin və serotonin olur.
Bu hormonların tam ifraz olunmaması halında insanın özünə inam problemi, qəzəb, bədbəxtlik, stress, təşviş, bədbinlik və bu kimi hisslər yaşaması tamamilə mümkündür. Bəzən bioloji şəraitdən tamamilə asılı olmayan xarici amillərə görə özünə inamın olmaması baş verə bilər.
Özünə inamsızlığın səbəbi nədir?
Özünə inamsızlığın əsas səbəbini tapmaq üçün çoxlu müxtəlif araşdırmalar aparılıb və bu istiqamətdə bir çox nəzəriyyələr işlənib hazırlanıb. Əldə edilən nəticələrə görə, özünə inamsızlığın səbəbləri ümumiyyətlə:
- Genetika
- Uşaqlıq və yeniyetməlik təcrübələri
- Yetkinlik dövründə qazanılmış həyat şəraiti kimi təsnif edilə bilər.
- Şəxsin sosial və mədəni quruluşu
Özünə inamsızlığı ortaya qoyan ümumi səbəblər olaraq yuxarıda qeyd olunan hallar sadalansa da, daha ətraflı baxıldığında özünə inamın aşağı olmasının bir çox fərqli səbəbə görə meydana gələ biləcəyi görülür. Ən çox rast gəlinən hallar arasında fiziki zorakılığa və ya cinsi istismara məruz qalan insanlar var. Ancaq emosional olaraq ciddi həyəcanlar yaşayan insanlarda özünə inamın olmaması olduqca mümkündür. İnsanın böyüdüyü ailə mədəniyyəti və ana-ata məktəbinin sərgilədiyi davranışlar da özünə inamsızlığa səbəb ola bilər.
Çünki bu xüsusiyyətə malik olan insanlar müxtəlif səbəblərdən ictimai həyata iştirak etməkdən, fikirlərini ifadə etməkdən və ya müəyyən fəaliyyətlərdən uzaq durduqları üçün zamanla özünü qeyri-kafi və natamam hiss edə bilər. Özünə inamsızlığa səbəb olan digər amil insanın irqi, cinsi və ya sosial vəziyyəti ola bilər. Məsələn, irqçiliyin geniş yayıldığı bəzi bölgələrdə azlıq irqlərinin özünə hörmətlə bağlı problemləri daha çox olur. Demək olar ki, ümumilikdə cəmiyyət tərəfindən pis rəftara məruz qalan insanların özlərinə inamsızlıq yaşama ehtimalı da eyni istiqamətdə artır.
Özünə İnamı Necə Qazanmaq olar?
İnsanın özünə inamsızlığını aradan qaldırmaq üçün sınaya biləcəyi bir çox fərqli üsul var. İnsan ilk növbədə mütəxəssis psixoloqa müraciət etməli və hiss etdiyi hər şeyi aydın şəkildə izah etməlidir. Bu şəkildə həkim tərəfindən şəxsə uyğun bir terapiya planı hazırlanacaq və özünə inamını bərpa edəcək. Ancaq terapiya ilə yanaşı, şəxsə gündəlik həyatda faydalı olacaq məsləhətlər də veriləcək.
Mütəxəssislərin köməyinə əlavə olaraq, öz başına sınaya biləcəyiniz bir neçə üsul var. Bunlardan birincisi insanın özünü olduğu kimi qəbul etməyə çalışmasıdır. İnsan özünü daim tənqid etməyi dayandırmalıdır. Bəzi hallarda özünü tənqid etmək təbii ki, faydalı olacaq, lakin tənqidin dozası həddindən artıq olduqda, insanın özünə inam problemləri daha da şiddətlənəcək.
Bunun əvəzinə hər şeyin mükəmməl getmədiyini və bəzi səhvlərə yol verilə biləcəyini qəbul etmək lazımdır. Uğurlu insanların tərcümeyi-hallarını oxumaq belə faydalı ola bilər. Çünki öz sahələrində ən müvəffəq olaraq görülən insanların belə əslində çoxlu səhvlərə yol verdikləri və mükəmməl olmadığı görülə bilər.
İnsan özünə olan inamını qırmamaq üçün özünə kiçik hədəflər qoymalıdır. Qarşısına böyük və çatması çətin məqsədlər qoymaq, bu məqsədlərə çatılmadıqda insanın qeyri-adekvatlıq hissini artıracaq. Ancaq əksinə, hədəflər kiçik və mərhələli olduqda, insan hər səviyyəyə çatdıqda özünü daha adekvat və xoşbəxt hiss edər.
Uzman.az psixoloq platforması
www.uzman.az | 070 254 96 00
Yazdığı məqalələri: 88 bütün yazılarına baxSuallara verdiyi cavablar: 0 bütün cavablara bax
