Autizm spektri pozğunluğu nədir?
Beyin strukturunda neyroinkişaf pozğunluqları səbəbiylə meydana gələn autizm spektri pozğunluğu uşaqlarda kiçik yaşlardan etibarən görülə bilən və bəzi davranış formaları ilə özünü göstərə bilən sosial bir xəstəlikdir. İnsanın həm sosial, həm də şəxsi mühitinə təsir edən bu vəziyyətdə fərdin və ailəsinin bu mövzuda şüurlu şəkildə hərəkət edə bilməsi çox əhəmiyyətlidir.
Autizmli insanlar bəzi hallarda çəkinmə və reaktiv davranışlar kimi hərəkətlər edə bilərlər. Məsələn, bir alış-veriş mərkəzində çox səs-küyün olması autizmli insan üçün çox narahat ola bilər və onun qaçınmaq istədiyi bir fenomen ola bilər. Autizm spektri pozğunluğu olan insanlar bu vəziyyəti həyatları boyu davam etdirirlər. Müalicə edilməli olan bir vəziyyətdən çox, uyğunlaşdırılması və buna uyğun olaraq sosial və fərdi bacarıqların inkişafı tələb olunan bir vəziyyətdir.
Autizm spektri pozğunluğunun əlamətləri hansılardır?
Autizmli fərdlərdə ümumiyyətlə görülən simptomlar onların ətraf mühit, davranış, ünsiyyət və sosial reaksiyalarından asılı olaraq müşahidə edilə bilər.
Qarşındakı insanla göz təması qurmaqda çətinlik çəkə bilərlər.
Davamlı olaraq sağ əllərini, başlarını, ayaqlarını silkələmək kimi təkrarlanan hərəkətlər edə bilərlər.
Adları ilə çağırılanda səmtə və çağırılan şəxsə baxmaya bilər, buna məhəl qoymayaraq başqa şeylərlə maraqlanmağa davam edə bilərlər.
Bəzi davranış modellərində obsesiv davranışlar göstərə bilər. İşlər rutin olduqda və edilmədikdə çox narahatlıq hiss edə bilərlər.
Ünsiyyət qurmaqda və saxlamaqda çətinlik çəkə bilərlər.
Onlar bir şeyin ümumiliyinə diqqət yetirməkdənsə, təfərrüatlarda ilişib qala bilərlər.
Sosial ünsiyyət bacarıqlarında həmyaşıdlarından geri qala bilərlər. Məsələn, həmyaşıdlarının bir-biri ilə çox rahat oynadıqları bir vaxtda uşaq oyun prosesindən geri çəkilir.
Narahatlıqlar onlar üçün problemə çevrilə bilər.
Müəyyən obyektlərə həddindən artıq bağlılıq hiss edə bilərlər. Məsələn, o, heç vaxt qələmi əlindən buraxmır və daim ona bağlılıq hissi keçirir və hara getmək istəyirsə, onu özü ilə aparmaq istəyir.
Başqasının şifahi və qeyri-verbal ifadələrini başa düşməkdə çətinlik çəkə bilər.
Mücərrəd anlayışları başa düşməkdə çətinlik çəkə bilərlər. İdiomlar öz zehni dünyalarında çox fərqli məna xəritəsi yarada bilirlər.
Onları insanlardan çox obyektlər maraqlandırır.
Fırlanan əşyalara həddindən artıq maraq göstərə bilərlər. Məsələn, fırlanan paltaryuyan maşına saatlarla baxmaq onun üçün xoşbəxtlik mənbəyidir.
Autizm spektri pozğunluğunda nələrə diqqət yetirilməlidir?
Bu prosesdə insanlar qeyd olunan simptomları göstərsələr, bu sahədə nələr edilə və necə izlənəcəkləri barədə fikir sahibi olmaq və məlumatlılıq qazanaraq davranış modellərini və düşüncə tərzlərini formalaşdırmaq onlara bu prosesdə çox vaxt qazandıracaq. Autizmli fərdlərin simptom çərçivəsi ümumiyyətlə aydın olsa da, bəzi fərdlər sosial həyata daha tez uyğunlaşır, bəziləri üçün isə bu vəziyyət daha çətin ola bilər. Onların dünyanı qavrayış tərzi autizmli hər bir fərd üçün fərqli ola bilər.
Əgər sosial bacarıqlar zəifdirsə, bu bacarıqlar zamanla sosial nizama uyğunlaşmaq üçün inkişaf etdirilə və bunun üçün addımlar atıla bilər. Bu proses həm autizmli şəxs, həm də ətrafındakı insanlar üçün çox səy və vaxt tələb edən bir prosesdir.
Vərdişləri və davranış nümunələrini dəyişmək hamımız üçün çox vaxt çətindir. Xüsusilə, autizmli fərdlər gündəlik davranışlarını dəyişdirməkdən və ya narahatdırlar. Belə bir vəziyyətdə, davranış terapiyası ilə autizmli bir insanı ona zərər verə biləcək vəziyyətlərdən və davranışlardan qorumaq hədəflənə bilər. Eyni şəkildə, gündəlik həyatında ünsiyyət qurmaqda çətinlik çəkirsə, sosial mühitlərdə sosial bacarıqlarını necə və hansı şəkildə istifadə etməsi lazım olduğunu bilmirsə, bu terapiya forması onun daha müsbət istiqamətdə dəyişməsinə kömək edəcək.
Autizm spektri pozğunluğunda erkən diaqnoz və müalicənin əhəmiyyəti
Uşağın sosial və fərdi uyğunlaşma prosesini sürətləndirmək və buna uyğun olaraq uşağın autizm spektri pozğunluğuna qarşı necə hərəkət etməli olduğunu bilmək üçün erkən diaqnoz vacibdir. Bu, həm uşaqların, həm də ailənin bu prosesdə nə qədər şüurlu hərəkət etsələr də, fərqli müsbət nəticələr əldə etməsi üçün zəruri addımdır.
Autizm spektri pozğunluğu olan bəzi fərdlərin yalnız qısamüddətli dəstək alması kifayət olsa da, bəzi hallarda bu, daha uzun bir prosesi əhatə edə bilər. Bu vəziyyətin səbəbi fərdlərin tək olduqları zaman özlərini asanlıqla və rahat ifadə edə bilməmələri, sosial bacarıqlarının kifayət qədər zəif olmasıdır. Diqqəti cəmləmək və dəyişən şərtlərə uyğunlaşmaqda çətinlik çəkirlər. Belə bir vəziyyətdə uşağın dəstəyə ehtiyacı məcburi olur. Autizmli şəxslərdə yuxu pozğunluğu, narahatlıq problemləri və depressiya kimi psixoloji problemlər də ola bilər.
Uzman.az psixoloq platforması
www.uzman.az | 070 254 96 00
Yazdığı məqalələri: 88 bütün yazılarına baxSuallara verdiyi cavablar: 0 bütün cavablara bax
